Piše: Prof. dr. Lejla Velić
Afrička svinjska kuga (ASK) je veoma kontagiozno virusno oboljenje isključivo Suida (domaće i divlje svinje), svih uzrasta i spola. Oboljenje uzrokuje visoku smrtnost kod domaćih svinja koja doseže do 100%. Visoka smrtnost kod ovog oboljenja ima drastične posljedice na globalnu domaću svinjsku proizvodnju, ozbiljne ekonomske posljedice vezane za gubitke u proizvodnji, ograničavanjem trgovine i programima iskorjenjivanja. Bolest ne spada u grupu zoonoza.
Etiologija
Uzročnik afričke svinjske kuge je virus svrstan u porodicu Asfarviridae. Virus je genetski složen dvolančani DNA virus koji sadrži niz gena koji se koriste za virulenciju, imunološku evaziju i modulaciju ćelijskog procesa. Do sada su opisana dvadeset i tri genotipa na osnovu parcijalnih sekvenci gena p72. Sva 23 genotipa prisutna su u Africi, dok su van tog kontinenta pronađeni samo genotipovi I i II. Virus primarno inficira stanice mononuklearnog fagocitnog sistema (monociti i makrofagi) i replicira se u citoplazmi.
Virus je vrlo stabilan u organskom, proteinskom materijalu i prilično otporan na visoke temperature, pa je potrebno 60 ° C tokom 20 minuta za inaktivaciju. Dokazano je da virus afričke kuge svinja opstaje u mesu zaraženih svinja, ako se čuva nekoliko mjeseci na oko 4 ° C; u masnoj koži 300 dana; u slanom, sušenom mesu do 120 dana; i u šunki u slanici do 180 dana. Na 4 ° C virus se u krvi zadržava više od godinu dana, nekoliko mjeseci u kostima mesa i nekoliko godina u smrznutim leševima. Navedeno objašnjava ulogu mesa i mesnih prerađevina kontaminiranih virusom u prenošenju i epidemiologiji oboljenja. Na ovaj način virus može putovati iz jedne zemlje u drugu ili s jednog kontinenta na drugi. Svi slučajevi širenja afričke kuge svinja van Afrike na druge kontinente povezani su s prijevozom kontaminiranih svinjskih prerađevina avionima ili brodovima (npr. prvi izbijanja u Portugalu i Španjolskoj 1957. i 1960. kao i noviji slučaj u Gruziji 2007). Nadalje, virus također preživljava proces truljenja. Dokazano je da se genom virusa može otkriti PCR metodom iz tkiva leševa nađenih u polju sa uznapredovalim procesom truljenja, mada se ne može govoriti o preživljavanju virusa ili njegovoj infektivnosti. U eksperimentalnim istraživanjima dokazano je da virus ostaje infektivan u šumskom tlu do 112 dana, u vodi iz jezera do 50 dana tokom ljeta i 176 dana tokom zime i preko dva mjeseca na drvenim daskama i tri mjeseca na ciglama ukopanim u zemlju.
Epizootiologija
Virus afričke svinjske kuge može se prenijeti direktnim kontaktom sa zaraženim životinjama,kao i indirektnim kontaktom preko kontaminiranih fomita* ili nekuhanim mesom zaraženih životinja, ili preko vektora člankonožaca (krpelji iz rodu Ornithodorus). Smatra se da se prenošenje s domaće svinje na svinju odvija prvenstveno infekcijom gornjih disajnih puteva, jer je dokazano da domaće svinje izlučuju infektivni virus svim izlučevinama, a posebno u visoke koncentracije su dokazane u oronazalnoj tečnosti. Virus afričke kuge svinja je vrlo postojan u krvi i tkivima, te stoga ishrana drugih svinja termički neobrađenih otpadaka predstavlja značajan način širenja infekta. Kontaminacija okoliša leševima uginulih svinja, borbama svinja koje dovode do krvoprolića ili krvavim proljevom nakon infekcije također može poslužiti kao put za širenje infekcije. Opisani su i slučajevi širenja uzročnika zrakom u laboratorijima u kojima su životinje bile gusto smještene.
Uloga bioloških vektora u prijenosu bolesti (krpelji Ornithodorus), kod kojih je moguć transstadijalni, transovarijalni i seksualnim prijenosom, je značajna na afričkom kontinentu, dok se smatra se da Ornithodorus spp. ne igraju ulogu u epidemiologiji ASF-a u trenutnoj epidemiji u Srednjoj i Istočnoj Evropi. Ostali vektori poput muhe (Stomoxys spp), imaju sposobnost mehaničkog prenošenja afričke svinjske kuge.
Epidemiologija afričke svinjske kuge uključuje tri neovisna epidemiološka ciklusa (silvatična, krpelj- svinja i domaći). Kod silvatičnog ciklusa virus cirkulira između prirodnih rezervoara virusa (meki krpelji Ornithodorus i bradavičastih svinja), bez izazivanja kliničkih simptoma kod svinja. U ciklusu krpelj-svinja, virus se uglavnom prenosi među domaćim svinjama, pri čemu krpelji služe kao rezervoar koji omogućuje virusu da se održi u okolini. Ovaj je ciklus opisan u dijelovima subsaharske Afrike, ali također je igrao važnu ulogu u održavanju bolesti tokom epidemije na Iberijskom poluotoku 60-ih i 70-ih godina prošlog vijeka. U domaćem ciklusu, koji predstavlja najčešći način na globalnom nivou, virus se prenosi među domaćim svinjama, ili sa svinjskih proizvoda na domaće svinje. Ovaj ciklus ne uključuje prirodne rezervoare. Pored navedenih ciklusa, u novije vrijeme na osnovu pokazatelja uočenih tokom trenutne epidemije afričke svinjske kuge u srednjoj i istočnoj Europi, utvrđen je još jedan ciklus koji uključuje euroazijsku divlju svinju (Sus scrofa), njihova staništa kao i njihove lešine. Ovaj četvrti ciklus nazvan je ciklus divljih svinja i staništa. Ovaj ciklus karakterizira i neposredni prijenos između svinje i indirektni prijenos putem staništa. Zagađivanje staništa putem trupla divlje svinje zaražene ASFV-om nudi mogućnosti za nove infekcije ovisno o krajoliku, vremenu, godišnjem dobu i razgradnji lešina. Održivost virusa u staništima svinja pogoduje hladna i vlažna klima.
Klinička slika
Bolest se može manifestirati na više načina, u rasponu od smrti bez znakova (perakutni) i gdje smrtnost ide i do 100%, do asimptomatske infekcije (silvatičani). Međutim, većina izolata virusa afričke kuge svinja uzrokuje akutnu hemoragičnu groznicu kod domaćih svinja. Stopa smrtnosti se približava 100%. Otkriveno je da su sve starosne skupine svinja podložne infekciji ASFV-om, za razliku od klasične kuge svinja, gdje su mlade svinje osjetljivije. Akutnu infekciju uzrokuju visoko virulentni sojevi i obično ih karakteriziraju visoka groznica, anoreksija, letargija, slabost, ležanje, proljev i / ili zatvor, abdominalna bol, hemoragije, nepravilno disanje, iscjedak iz nosa i konjunktiva i pobačaji kod gravidnih krmača. Smrt često nastupi u roku od 7–10 dana od pojave kliničkih znakova. Akutni oblik bolesti je dominantan u područjima gdje se oboljenje prvi put javlja, međutim, kad se jednom utvrdi, bolest često napreduje u subakutnom toku. S druge strane umjereno virulentni sojevi rezultiraju subakutnu infekciju (često visokom smrtnošću mladih životinja i mnogo nižom smrtnosti kod starijih životinja) gdje klinički znakovi često uključuju pobačaj, groznicu i prolazno krvarenje sa smrću ili oporavkom koji se javljaju u roku od 3-4 sedmice. Kod hroničnih infekcija stopa smrtnosti je jako niska, a karakterizira se povremenom ili niskom temperaturom, gubitkom apetita i depresijom te u nekim slučajevima i smrtnim ishodom. Životinje koje mjesecima ostaju uporno zaražene, poput preživjelih ili subklinički ili hronično zaraženih svinja, mogu igrati ulogu u održivosti bolesti u endemskim regijama.
Domaće svinje su najinfektivnije za vrijeme inkubacije i mogu izlučivati virus 48 sati prije pojave kliničkih simptoma bolesti. Preživjele svinje mogu izlučivati virus 1 mjesec nakon nestanka kliničkih znakova.
Dijagnoza
U postavljanju dijagnoze koriste se epizootiološka zapažanja, klinička slika dok se konačna dijagnoza postavlja laboratorijski. Za dokazivanje virusa koriste se izolacija virusa iz živih ili tkiva uginulih svinja, mada se ova metoda obično koristi samo u referentnim laboratorijima za potvrdu dijagnoze. materijal od izbora su slezena, bubrezi, krajnici i limfni čvorovi. Ćelije svinjskih leukocita, kulture koštane srži, svinjski alveolarni makrofagi i monociti svinjske krvi se koriste za izolaciju virusa u kulturi tkiva. Koriste se i molekularne metode (PCR) koje za kratko vrijeme dokazuju genom virusa.Za indirektno dokazivanje koriste se serološki testovi koji imaju velikog značaja u endemskim područjima. Naime, uzročnik afričke svinjske kuge provocira snažan imunološki odgovor (IgG) u domaćih svinja koje preživljavaju infekciju ovim virusom. Testovi poput ELISA, imunobloting i indirektna fluorescentna antitijela su najčešći.
Diferencijalna dijagnoza
Diferencijalno dijagnostički značajne su: klasična kuga svinja, crveni vetar, salmoneloza, pastereloza, eperythrozoonosis (E. suis, rikecija) i sva septikemična stanja.
Terapija
Terapija bolesti se ne sprovodi. Smrtnost je naročito visoka kada se u nekom području oboljenje prvi put javlja te kada je prisutan visoko virulentan soj virusa.
Profilaksa
Do danas nije razvijena vakcina protiv ovog oboljenja, te se u kontrola i eradikacija bazira na preventivnim mjerama. Za ishranu svinja se koriste isključivo termički obrađene pomije bilo u intenzivnom ili ekstenzivnom uzgoju, a uvoz životinja se preporučuje samo iz zemalja koje su slobodne od ove bolesti. Kontrola i eradikacija bolesti sprovodi se stamping out metodom svih oboljelih i na bolest sumnjivih životinja, kao i onih koje su bile u kontaktu s inficiranim jedinkama. Uporedo se vrše serološka ispitivanja svih životinja te isključivanje svih seropozitivnih jedinki, izolacija zapata slobodnih od bolesti. Obavezna je primjena sanitarnih mjera. U zemljama u kojima se bolest javlja endemski, primjenjuje se zabrana kretanja svinja, serološki monitoring kliconoša i sprječavanje kontakta između domaćih i bradavičastih svinja kao i krpelja.
Poseban izazov je razvijanje efikasne vakcine protiv virusa afričke svinjske kuge. Do danas nije dostupna vakcina zbog niza ključnih faktora, kao što su: nedostatak identifikacije zaštitnih antigena, nepotpuno razumijevanje interakcija ćelija domaćina i virusa te neadekvatno znanje o raznolikosti virusnih sojeva koji trenutno kruže prirodnim rezervoarima. Zbog postojanja 23 soja virusa afričke kuge svinja do sada napravljene vakcine nisu pružale zadovoljavajući rezultat kod heterolognih sojeva virusa.
*fomit- je svaki neživi objekt koji, kada je kontaminiran ili izložen infektivnim agentima, poput patogenih bakterija, virusa ili gljivica, može prenijeti bolest na novog domaćina.